Qazirgi tańda kóńilińdi bir serpıtin ázil tamashalaǵyńyz kelse, burynǵydaı teledıdarǵa úńilýdiń qajeti joq. Jelden júırik áleýmettik jelide ázil teatrlarynyń túrli qoıylymdary jarıalanǵan. Osy oraıda kezinde «Aqqý Gákký», «Tamasha», «Terisqaqpaı» syndy teatrlar arqyly tanylǵan Asqar Naımantaımen satıra tóńireginde suhbat qurýdyń sáti túsken edi.

– Ádebıet, teatr, jalpy shyǵarmashylyq týyndylar adamdy tynyqtyryp ári oı salarlyq dúnıeler ekeni málim. Qazir ázil-syqaq teatrlary kóp, solardyń qaısysynyń kórermenisiz? 

-Qazaq ázil-ospaǵynyń damýy kóńil kónshite me? – «Shyǵarmashylyq týyndylary» degende «kórkem ádebıet», «kórkem týyndy», «kórkem fılm» degen túsinik bar edi erterekte. Qazir sol «kórkem» sózi túsip qalyp jatady. «Teatr ómirdiń aınasy emes, ómirdi úlkeıtip kórsetetin áınek» – degen de támsil bar. Men osymen kelisem. «Týra ómirdegideı kórsetti, týra ómirdegi shyndyqty aıtty», «Dál ómirdegiden aýmaıdy!» – degen maqtaýdy tereń túsine bilmeı, ómirdi aına qatesiz sýretteımin dep sýretkerlik sheberlikten ajyrap baramyz. Ómirdegini halyq kúnde kórip júr ǵoı, sony sahnadan ne bolmasa ekrannan kórsetip ne kerek? Baıqasańyz, adam kóbine kóńil sergiter áni bar konsertke kózaıym bolyp, qos janary men kókirek kózi qanyǵyp, rýhanı jan rahattyn taýyp qaıtatyn konsert ne qoıylymǵa kóbirek barady. Gollıvýdtyń fantastıkasyna, qıal ǵajaıyp ertegilerine, oıdan shyǵarylǵan memleketter arasyndaǵy tartystan týyndaǵan sújeti bar fılmderge jasóspirim nege qumar dep oılaısyz? Ómirdegini solar kórgisi kelmeıdi deısiz be? Ómirdi olar tanymaıdy deısiz be? Keıde balalarmen birge otyryp ertegi, múltfılmderdi ózimiz de qyzyǵa qarap otyrǵanymyzdy ańǵaramyz...

Shyndyqtyń ashshy boıaýymen boıaımyz dep kórkem týyndynyń ádemilik arqyly keletin áserin joǵaltyp aldyq. Úıde otyrǵan áıelderimiz, apalarymyz túriktiń, úndiniń, koreıdiń serıaldaryna shuqshıǵanda olardyń oınaý sheberliginen buryn (úndiniń oıynyna senbese de jibermeı kóredi ǵoı) áserli áýen, ádemi tabıǵat, sulý aktrısa ne aktór dep qaraıdy. Sahnalyq ónerimiz ben kınomyzǵa kórkemdikti qaıta ákelsek degen oıym bar. Ol kınokadrdyń, oryndaýshynyń, sahnanyń, kıimniń ádemiligi ǵana emes, tildiń de shuraılylyǵy, kórkem sózdiń de kóriktisi kerek. Serıaldarymyz ben jas ázilkeshterimiz kósheniń tilin ónerdiń tili jasap jibergeni qınaıdy...

Al, endi suraǵyńa keler bolsaq, arnaıy artyna túsip tańdap kóretin ázil teatry joq mende. Qazirgilerdi jibermeýge tyrysam. Ózim osy salada bolǵan soń kem-ketigin, ozyq-jetistigin bilip otyrýym kerek qoı. “Qazaqtyń ázil-syqaǵynyń damýy” degenge keler bolsaq, Aldar Kóse, Qojanasyr kezinde-aq damyp ketken. Ádebıet pen aýyz ádebıetindegi ázil-syqaq bizge jetkizbeıdi qazir. El aralap júrgende aýyldaǵy qarapaıym qazaqtyń ishinen neshe túrli aıtqyshtardy kezdestiresiń. Olardyń janynda kúlgennen basqa úniń shyqpaı qalady. Másele sahna men ekrandaǵy ázil bolatyn bolsa, óner degen kirpish shyǵaratyn zavod emes, bári bir qalypty bola bermeıdi. Bir kún bireý, ekinshi kúni ekinshisi jaqsy bolar. Óner degeniń tiri organızm , sondyqtan onyń ilgerileýi, keıindeýi, múdirýi bolyp turady. Óship ketýi de múmkin. Qoǵamdy synaýǵa bári de sheber. Sahnadaǵy áriptester ǵana emes, dıvanda jatqan “batyrlarǵa” deıin qoǵamǵa qolyn bir sermep, tilin bezep qalady. Suhbatymyzdyń basynda aıtqandaı “ómirdegideı soıyp salatyn” da áriptester jeterlik. Aıtylý bar da odan shyqqan qorytyndy bar. Qanyn tamyzyp aıtylǵan shyndyq ertesinde Úkimettiń qulaǵyna jetip, kezindegi keńes úkimetiniń tusyndaǵydaı “Sizderde aıtylǵan másele anyqtalyp, aıypkerler jazasyn tartty” – dep, kemshilik túzetilip jatpaǵan soń, halyqty eleń etkizgenimen, quzyrlylar qunttap jatpaǵan soń, aıta-aıta mezi bolasyń. Qarapaıym halyq qana “Keremet aıttyń, osy taqyrypty qozǵaǵanyń durys boldy!” – dep aıyzy qanyp, óziniń óshin bireý alyp beregendeı razy bolady. Sahnadan aıtylǵan “shyndyqtyń” nátıjesi osy ǵana. Bıligiń bylq etpeıdi, úkimettiń beti de qyzarmaıdy!

– Qazirgi tańda kınoındýstrıada komedıa janry ótimdi bolyp júr. Shynyn aıtqanda rejısórler, odan qala berdi ánshiler ózderi týraly komedıa janrynda fılm túsirgendi qup kórip júrgen syńaıly. Qalaı oılaısyz, bul kınokomedıa ma, jaı skechterdiń jıyntyǵynan quralǵan KVN deńgeıindegi dúnıe me?

– Komedıa qaı qoǵamda bolmasyn ótimdi janr. Bizde sol “ótimdi” ekenine nazar aýdarý basymdylyq tanytyp tur qazir. Komedıanyń túri kóp: “Oqıǵa komedıasy”, “minez-qulyq komedıasy”, “qımyl-áreket komedıasy”, “Komedıalyq jaǵdaı”. Osylardyń bári bir-birimen astasyp, jigi bilinbeı júrip jatsa, qanekı. Qazir bizdiń komedıalarda minez bolsa oıyn joq, oıyn bolsa áreket joq, qysyr sózge qurylyp, “prıkolǵa” kúldirý, soǵan kúlý kóbirek. Bul asa qorqynyshty emes, árıne. Barlyq óner osyndaı qoıyrtpaq kezeńge tap keledi. Zańdy qubylys. Bul da artta qalyp, kásibı óner, kásibı kıno, kásibı, sheber aktórlardyń da kezegi keledi. Osy qazirgi kúldirip júrgenderdiń ishinde de sheberligi shyńdala bastaǵandar bar. Sol qýantady!

– Teatrdan bólek kınoda da kóptegen róldi somdap júr-genińizdi baıqaımyz. Álemińiz qaı salany súıedi?

– Men teatrda týǵan balamyn negizi. Odan ketkem joq áli. Sahnany jaqsy kóremin. Ózimniń “Qyzyq kánsert” atty baǵdarlamammen Qazaqstandy sharlap júrem. Qala, aýdan, aýyl qoımaı aralaımyn. Al, kıno maýsymdyq óner ǵoı, shaqyrǵanyna baramyn, tapsyrys bergen senarıin jazamyn, rejısórlyǵym kerek bolsa ony da usynamyn. Búginge deıin birneshe fılmge tústim, birazynyń senarıin jazdym. Ózim bir serıal, “Vampır kúıeý” degen tolyqmetrajdy komedıa, Muqaǵalı shyǵarmalarynyń jelisimen “Aqqýlar uıyqtaǵanda” poetıkalyq fılmin túsirdim. Sońǵy ekeýi jaryqqa shyǵýǵa ázir bolǵanymen myna karantınniń tusyna tap kelip, kórermenge keshigip baratyn bolyp tur. Josparymyz boıynsha taǵy bir-eki komedıa jáne bir serıal túsirýim kerek áli de.

– Satırık-jazýshylardan kimderdi oqısyz? Ózińiz de áleýmettik jelide ázildiń astarymen jazbalar qaldyryp júrgenińizdi baıqaımyz.

– Men jazǵysh bolǵaly talaı jyl boldy. Eń alǵash “Tamasha” otaýynan bastap kóptegen mınıatúranyń avtorymyn. “Baýyrjan shoý”, ózim ashqan teatrlar “Terisqaqpaı”, “Aqqý-Gákký” sahnasynda oınalǵandardyń basym kópshiligi meniń shyǵarmalarym. Bala kezimnen Ospanhan Áýbákirovti tanyǵan sátten bastap osy ázil álemine qumar boldym. Orys tilinen aýdaramyn. “16 qyz” fılminiń senarıi orys tilinde jazylǵan bolatyn, sony qazaqshaladym. Birneshe pesa aýdardym. Solardyń biri “Gárgárbektiń góıgóıi” degen komedıa edi, Qyzyljar teatryna shákirtim Farhat Moldaǵalı qoıdy. Taǵy bir aýdarǵan “Meńdýana mahabbat” degen komedıany ózim sol S.Muqanov teatrynyń sahnasyna qoıdym. 2004 jyly “Teris kitap” atty jınaǵym, 2017 jyly “Altyn tordan shyqqan án” aýdarmalar, pesalar, ázilder jınaǵy men “Konferanse. Aktór jáne kórkem sóz sheberi” degen T.Júrgenov akademıasynyń stýdentterine arnalǵan oqýlyq kitabym jaryq kórdi. Áleýmettik jelide tynysh otyrmaımyn. Satıra degen tilińdi qyshytyp otyrady. Kóptegen satıralyq jazbamdy “Dat” gazeti basyp, túrli saıttar kóshirip salyp qoıdy. Aktór, rejısór, ustaz – degen mamandyqtaryma qosymsha osyndaı jazǵysh mamandyǵym da bar.

– Kórshiles Reseıde ázil salasyndaǵy jańa baǵyttar damyp jatyr. Onyń ishinde kóbinese uıatsyz, ersi dúnıelerge negizdeletin stend-ap túri de shyqty. Onyń ózi Reseıge Amerıkadan kelip otyr. Bizde de osyǵan eliktegisi keletinder paıda bolyp jatqany jasyryn emes. Buǵan ne der edińiz?

– Bádik óner jaýlady. Halyqtyń áleýmettik jaǵdaıy álsiregen kezde osyndaı bir kúndik óner oza shabady. Kúıki tirlikten mezi bolǵan jurt jan dúnıesine saıa izdep, rýhanı ashtyqty qalaı toltyraryn bilmeı abdyraǵan kezinde mundaı “óner” kezdese ketse, biraz adam sonyń jeteginde ketedi. Qaıtýy qıyn. Ártúrli dinı aǵymnyń sońynan ketkender de joqshylyqtan qınalyp, san suraqqa jaýap tappaı turǵanda tap bolǵandar kóbisi. Myna bádik óner de solaı óresi tarlaý, bilimi azdaý eldi artynan ertip alyp, áýre etedi. Olardyń da sondaı kórermeni bar bolyp turǵan soń, suranysy da bar amal joq...

– Koronavırýsqa qatysty el arasynda túrli ázilder kóp tarap júr. Mundaıdy ózińiz quptaısyz ba?

– Eldiń aýzyna qaqpaq bolýǵa tyryspaımyn. “Kúlki arsyz” – degendi estigen shyǵarsyzdar. Sondyqtan, qandaı náýbet kelse de keıde arsyz kúlki ilese keledi. Ajaldy da kúlip qarsy alǵandar bar ǵoı tarıhta. Degenmen, qazaqtyń ázil-qaljyńynyń óz orny bar edi... Jeke-jeke jiliktep beretin bolsaq: “naǵashy men jıen”, “jezde men baldyz”, “qudasha men quda bala”, “bajalar qaljyńy”, “qurdastar ázili” – dep kete beredi. Bulardyń arasyna bas suǵýǵa kez-kelgenniń qaqysy joq edi ǵoı. Qazir myna áleýmettik jeli degen besikten beli shyqpaǵan bala betińnen alatyn, kirispeske kirisetin, oıyna ne kelse sony bylsh etkizetin dástúrdi sińdirdi aramyzǵa. “Óz oıymdy aıtýǵa quqylymyn!” – degen betbaqtar paıda boldy. Olarǵa úlken-kishiń bári bir, sypyrta salady. Qazirgi bizdiń dástúr – dástúr syılamaý bolyp tur ǵoı, qaıteıin...

– «Tamasha» arnasyn qaraǵan ba edińiz? Sondaı ázil-qaljyńǵa negizdelgen telearna qajet pe edi, sizge unaǵan tusy, kemshin jaǵy qandaı? Jabylyp qaldy dep estidik...

– «Tamasha» arnasynda meniń “Bir ǵanıbet” atty habarym boldy. Iýtýbte bar solar. Oý basta jospar, maqsaty naqty jasalmaǵandyqtan shyǵar jabylǵany. Ázil-syqaq arnasy jabylǵanǵa jabyqqan halyq kórgem joq, ınternetke qarap yrjalańdap júr ǵoı. Ulttyq arna ony japqanda utqan da utylǵan da joq, menińshe.

–Adamdy jylatý ońaı, kúldirý qıyn degenge kelisesiz be? Ázil - syqaq teatrlary, kınokomedıalar arzan kúlkige kóbirek kóńil bólip qoıǵan joq pa, osy?

– Qazir kúlkiniń qaısysy arzan, qaısysy qymbat ekenin ajyrata almaı qaldyq qoı. Salmaqty satıradan yrjalańdap kúletin, daraqy kúlki izdeıtinder bar. Kúlmeıtin de ázil bolady degendi uqpaıtyndar kóp. Olarǵa ishegi túıilip kúlmese myń jerden kórkem týyndy jasap jatsań da sen jamansyń! Aqjarqyn kúlki, kekesin kúlki, jymysqy kúlki, yzaly kúlki, zarly kúlki, mysqyl kúlki degenderdi ajyrata almaǵan qaýipti talapkerler bar qazir. Ózine ne kerek ekenin bilmeıdi, áıteýir “kúldir” deıdi. Qazirgi kezde sahna men ekrandaǵy arzan kúlkiniń kóbeıgenin artısen emes talap qoıýshy men suranystan da kórý kerek de oılaımyn. Árkim ózine keregin alady. Maǵan arzan kóringen dúnıe bir ǵulama danyshpanǵa qymbat bolýy múmkin. Ózim ezý tartpaǵan ázilge televızorda aldyńǵy qatarda otyrǵan atynan at úrketin narqasqalar qarqyldap otyrǵanda tań qalǵamyn.

– Áleýmettik jelide oqyrman úshin kúndelikti turmys-tirshiligin tolyǵymen kórsetetinder jaıly jazǵan ekensiz. Tipti jaqynda «ınstagramda» o dúnıege attanǵan jaqynyn qushaqtap túsken sýretter de paıda boldy. Mundaı shekten shyǵýdyń sońy nege aparady eken?

– Shákirtterime eń aldymen qoıatyn talabym bar: “Ónerpazdyń jarıa jasaıtyn jańalyǵy óneri ǵana bolsyn. İshken-jegenińdi, jatqan- turǵanyńdy, ushyp-qonǵanyńdy topyrlatyp jelige sala bermeńder!” – deımin. Bizdiń jas kezimizde “artıs” degeniń bir qupıa álem bolatyn! “Osylar sý ishe me eken? Osylar uıyqtaı ma eken?” – degen sıaqty jurt qumartyp turatyn qupıań qalmaı bárin jelige sala berseń ne qadiriń qalady? Men óz basym eshbir ıntervúge, jelige ózimniń shańyraǵym jaıly, balalarym jaıly aqparat salmaımyn, aıtpaımyn. “Til-kóz” – degen de bar qazaqta. Sol úshin, ekinshiden jurt qol suǵa bermeıtin birdeme qalý kerek qoı.

– Jýyrda ózińizdiń áriptesińiz ári baýyryńyz marqum Darhan Daıyrbektiń qazasy sizge aýyr soqqy bolyp tıdi ǵoı. Jalpy, bul qazanyń bir ushy qazirgi qoǵamdaǵy salǵyrttyqqa kelip tirelmeı me? Memleketke ókpe-renishińiz bar ma?

– Darhan Daıyrbek ózgeshe jaratylǵan jan edi ǵoı... Áli de eske tússe alqymyma óksik keledi. Qoǵamdy nesine jazǵyraıyn. Qaǵanaǵy qarq, saǵanaǵy sarq bolǵan Amerıka sıaqty ozyq el de bul indetpen kelgen ajalǵa arasha tura alǵan joq. Abdyrap, sasyp qalǵan úkimet qana emes, ózimiz de ne isterdi áli bilmeımiz. Nemquraıly bolǵan bılik qana emes, ózimizden de bar ǵoı...

– Aldaǵy ýaqytta jarq etý josparda bar ma?

– Aldaǵy ýaqytta biraz rejısórlyq jumystar alǵa shyqqaly tur. Respýblıkamyzdyń bir-eki teatryna spektákl qoıamyn. Túsirýge josparlaǵan serıal men komedıalyq fılm bar. Bıylǵy jazda biraz serıalǵa túsip, kúzde ekranǵa shyǵýyn kútip otyrmyz. Kórermen joǵaltyp almaıdy, qudaı ómir berse. Kórermenge de uzaq ómir tileımin, aman bolsyn! Myna indet qazaqty jyldam aınalyp ótsinshi!

Suhbattasqan: Marıa SÁÝLEBEKQYZY