Alla Taǵala Quran Kárimde: «Adam balasyn eń kórkem músinde jarattym» – degen. Al, sonyń ishinde áıel adamdy álsiz ári ádemi etip jaratqan. Sol ádemilik pen sulýlyq bul dúnıede bireýdi ózine qaratý úshin, maqtanyp, rıa jasaý úshin nemese ózgeniń teris nıetterin iske asyrý úshin arnalmaǵan. Shyn máninde boıamasyz sulýlyq degenimiz qandaı bolýy kerek?! Alla Taǵalanyń nyǵmetine bólengen áıelder qaýymyn sulýlandyratyn bes sıpatty usynamyz.

Áıel kórkem minezdi bolsa, qattyny jumsaq etedi 

Adam balasyn ózi sekildi qos aıaqty, jumyr basty ózge pendelerden erekshelep turatyn bir qasıet – onyń minezi. Jaqsy minez – jan kórki. Adamdy keń peıil, kópshil etetin de, ıa bolmasa qytymyr, kekshil etetin de – boıǵa bitken minez. Osyny eskergen Buhar jyraý: «Qyzda qylyq bolmasa, qur shyraıdan ne paıda?» dep, urpaq órbitip, besik terbetetin bolashaq analarǵa eń aldymen kórkem minezdi bolýdy nasıhattaǵan. Kórkem minez sózin kóp aıtamyz. Shyn máninde kórkem minez degenimiz ne? 

Ǵalymdar adam boıyndaǵy kórkem minezdi Imam Naýaýıdiń jınaǵynda keletin 4 hadıstiń tóńiregine negizdegen:

1. «Kim Allaǵa jáne Aqyret kúnine sense, jaqsy sóz sóılesin nemese úndemesin» (Buharı); 

2. «Senderden eshqaısyń ózine qalaǵandy baýyryna da qalamaıynsha (tolyq) ıman keltirmeıdi» (Buharı, Mýslım); 

3. «Ózine qatysy joq nárseni tastaý adamnyń dininiń kemeldigin kórsetedi» (Tırmızı); 

4. Ábý Hýraıra (oǵan Alla razy bolsyn) jetkizgen hadıste bir adam Paıǵambarymyzǵa (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Maǵan keńes ber» dep ótinedi. Ol (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Ashýlanba!», – dedi. Osydan keıin álgi adam óz suraǵyn birneshe ret qaıtalady. (Biraq Paıǵambarymyz ár joly): «Ashýlanba», – deýden tanbady (Buharı). Bizge qashan da úlgi, kórkem minezdi Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) aınaǵa qaraǵan saıyn: «Áı Alla! Jaratylysymdy kórkem etkeniń sıaqty, minezimdi de kórkem et!», – dep jıi duǵa jasaǵan eken. Eger sizdiń boıyńyzda joǵaryda atalǵan tórt qasıet bar bolsa, onda siz sózsiz sulýsyz!

Áıel sabyrly bolsa, shańyraǵy shaıqalmaıdy

Áıel adamǵa tán kelesi sulýlyq – onyń sabyrynda jasyrynǵan. Onyń tózimdiligi shoıyndaı. Bolattaı berik. Tastaı túıin. Kez-kelgen aýyr soqqynyń ózine shaıqalmaıdy. Sabyr – adam boıyndaǵy asyl qasıet. Adamnyń ustamdylyǵyn, ınabattylyǵyn, qanshalyqty tárbıe kórgenin kórsetedi. Sabyrlyq ar, ojdan, ynsap negizinen quralǵan. Osy qasıetter áıel adamnyń boıynda bolsa, onda ol adam ózin-ózi syılaıtyn, janyndaǵy adamdardy da syılaıtyn jan. Syıly adam bolam deseńiz, sabyrly bolyńyz, kishipeıil bolyńyz, adamgershilik jáne meıirimdilik qasıetterin boıyńyzǵa sińirińiz. Bireýdiń jalań nemese ashýly pikirinen týyndaıtyn sandyraqty anaý aıtarlyqtaı kóńilde termeı, bul qasıetterdi óz boıyńnan izdegen, ımandylyq qasıetterin ómirine tamyzyq etken áıel netken sulý!

Áıel aqyldy bolsa, salqyndy jylytady

«Aqylyna kórki saı» degen halyq danalyǵyn jıi aıtamyz. Sebebi, ajarly adamnyń oı-óresi de bıik bolady. Tabıǵatynan kórikti, Alla Taǵala bergen nyǵmetin aqylymen ushtastyra bilgen qyzdan artyq sulýlyq joq. Aqyldy arýdyń ózi de, sózi de sulý, ol ylǵı da bilimge júginedi. Qazaq qyzy bir ǵana aýyz sózimen eshqandaı da qalyń ton, jyly kórpe de, tipti janyp turǵan ot ta jylyta almas kóńildi jylytady. Bar bolǵany biraýyz sózin aıtsa bolǵany. Bul – aqyldylyqtyń belgisi. Aqyldy atanǵan árbir áıeldiń mindeti – ádemi bolyp, sypaıy, bıazy, ınabatty, árdaıym óziniń álsiz jaratylys ekenin, oǵan arqa súıer qorǵan men qamqorlyqqa zárý ekenin kórsetý. Úıdiń berekesin keltirýge tyrysý, óz aqylyn tek otbasynyń paıdasyna ǵana jumsaý. Otbasynyń berekesi men tynyshtyǵyn, baqytyn oılaǵan, erinen bir saty tómen turýdy aqyldylyq dep uqqan áıel qaýymyna súısinip qaramaý múmkin emes!

Áıel kúlimsirese, qarańǵyny jaryq etedi

Kúlimsireý – tas bop qatqan júrekterdi jibitip, meıirimdilik ornatady. Árbir áıel – aq bosaǵanyń arýy, úlken shańyraqtyń bereke-quty. Onyń meıirban júzi, parasat-aqyly, syrbaz minezi qandaı jandy bolmasyn baýramaı qoıa almaıdy. Shyn máninde de qyz balasyna kúlip júrgen jarasady. Kúlki turǵan jerden qaıǵy-muń qashady. Jyly jymyıý men kúlimsireýdi daraqy kúlkimen, qazaq qyzyna jat qylyqpen shatastyryp almańyz. Shynaıy, rıasyz kúlimsireý rýhanı jan tazalyǵyna tikeleı baılanysty. Jarynyń tilin tapqan, qadirin bilgen áıeldiń sulý bolmaýy múmkin emes. Jyly júzimen aınalasyndaǵylarǵa shýaq shashyp, jarqyraǵan kúndeı bolǵan áıel qaýymy – shynaıy ádemiliktiń úlgisi.

Áıel ımandy bolsa, otbasy túzeledi

Áıelderdi qorǵaıtyn myqty qalqan bar. Ol – onyń ımany. Biz joǵaryda keltirgen izgi qasıetterdiń barlyǵyn boıyna jınaǵan árbir arý – ımandy áıel degen uǵymǵa laıyqty. Naǵyz sulýlyq jan sulýlyǵy, júrek tazalyǵy desek, sonyń negizi – ıman. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) jar tańdaǵan kezde de ádemiligine qarańdar degen. Biraq onyń ádemiligi basty nárse emestigin eskertip bir hadısinde bylaı deıdi: «Áıeldi ne baılyǵy úshin nemese sulýlyǵy úshin nemese dindarlyǵy úshin alady. Sender dindar bolǵanyn alyńdar! Tek qana baılyǵy úshin alǵan adam baılyǵyna qaýysha almaıdy. Tek sulýlyǵy úshin alǵan adam sulýlyǵynan maqurym qalady» degen. (Mýslım). Áıel ımandy bolsa, bar muratyn bolashaq otbasynyń ıgiligine baılap, álemdegi eń izgi áıelge aınalady. Áıel ımandy bolsa, bar tilegin keleshek perzentiniń jolyna arnaǵan, álemdegi eń meıirban áıel sol bolady. Áıel ımandy bolsa, bar baqytyn nekeli eriniń talaıynan kútken eń adal jaryna aınalyp, álemdegi eń sulý áıel atanady!

Mine, bul biz usynǵan áıeldi sulýlandyratyn bes sıpat bolatyn. Baıqaǵanymyz, árbir áıel óz tabıǵatynan alystamaǵanda ǵana baǵaly bolady. Ol ózine berilgen tabıǵı kórikti jasandylyqqa juttyrmaı, óz ornymen saqtaı alǵanda ǵana symbatty bolyp qala bermek. 

Alla Taǵaladan jaratylysymyzdy kórkem etkendeı, minez-qulqymyzdy, jan dúnıemizdi kórkem etýin tileımiz.

asylarna.kz